ایزوفلاون های سویا (Soy Isoflavones)، ترکیباتی گیاهی با خواص منحصر‌به‌فرد هستند که به دلیل شباهت ساختاری‌شان به استروژن، در دسته فیتواستروژن‌ها جای می‌گیرند. این ترکیبات با اتصال به گیرنده‌های استروژنی، هم می‌توانند اثرات استروژنی و هم اثرات ضد‌استروژنی از خود نشان دهند. وجود این خواص باعث شده که ایزوفلاون های سویا در تحقیقات علمی به عنوان موادی مؤثر در بهبود علائم یائسگی، پیشگیری از برخی بیماری‌ها مانند پوکی استخوان، کاهش علائم گرگرفتگی، و حتی محافظت در برابر برخی انواع سرطان مورد بررسی قرار گیرند. در ادامه، به بررسی جامع این ترکیبات، نقش آن‌ها در سلامت، و تأثیرات احتمالی آن‌ها خواهیم پرداخت.

ایزوفلاون های سویا (Soy Isoflavones) چی هستند؟

Soy Isoflavones، فیتواستروژن‌هایی (استروژن‌های گیاهی) هستند که در دانه‌های سویا یافت می‌شوند. فیتواستروژن‌ها ترکیبات غیر‌استروئیدی مشتق از گیاه هستند که دارای فعالیت بیولوژیکی شبه‌استروژنی می‌باشند. Soy Isoflavones اثرات ضعیف استروژنی و همچنین اثرات ضد استروژنی دارند. این ترکیبات به گیرنده‌های استروژنی آلفا (ERα) و بتا (ERβ) متصل می‌شوند و به نظر می‌رسد که به ERβ بهتر متصل می‌شوند.

• انواع ایزوفلاون ها وترکیبات اصلی آن در سویا

Soy Isoflavones از سه ایزوفلاون اصلی و اشکال گلیکوزیدی آن‌ها تشکیل شده‌اند: جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین. مکمل‌های غذایی حاوی ایزوفلاون های سویا عمدتاً به صورت گلیکوزیدهای جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین در دسترس هستند.

• اثرات بیولوژیکی ایزوفلاون های سویا

Soy Isoflavones دارای فعالیت‌های استروژنی، ضد استروژنی و غیر استروژنی هستند. همچنین، این ایزوفلاون ها می‌توانند اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضدسرطانی، آنتی‌آتروژنیک، محافظ عروقی و ضد استئوپروز داشته باشند. این ترکیبات در درمان گرگرفتگی‌های یائسگی نیز مؤثر هستند.

• مكانيسم اثر ایزوفلاون های سویا

Soy Isoflavones فعالیت استروژنی ضعیفی دارند. ترتیب فعالیت آن‌ها در بررسی‌های in vivo به این صورت است: گلی‌سیتئین بیشتر از جنیستئین و جنیستئین بیشتر از دایدزئین. این ترکیبات به گیرنده‌های استروژنی آلفا و بتا متصل می‌شوند و به نظر می‌رسد که به گیرنده استروژنی بتا بهتر از گیرنده استروژنی آلفا متصل می‌شوند.

جنیستئین که به عنوان بیشترین ایزوفلاون سویا مورد مطالعه قرار گرفته، دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی است. این ماده یک پاک‌کننده گونه‌های فعال اکسیژن است و پراکسیداسیون چربی را مهار می‌کند. همچنین، تولید آنیون سوپراکسید توسط آنزیم گزانتین‌اکسیداز را مهار می‌کند. علاوه بر این، نشان داده شده است که جنیستئین در آزمایشات حیوانی، فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان مانند سوپراکسید دسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، کاتالاز و گلوتاتیون ردوکتاز را افزایش می‌دهد. دایدزئین و گلی‌سیتئین نیز فعالیت پاک‌کنندگی اکسیژن فعال دارند، اما به اندازه جنیستئین مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.

• خواص ضدسرطانی ایزوفلاون های سویا

در مورد فعالیت ضدسرطانی، جنیستئین در بین Soy Isoflavones بیشتر مورد بررسی قرار گرفته است. چند مکانیزم برای فعالیت ضدسرطانی جنیستئین پیشنهاد شده است که شامل تنظیم افزایشی آپوپتوز، مهار آنژیوژنز و مهار پروتئین‌های تیروزین کینازها می‌باشد. فعالیت استروژنی ضعیف جنیستئین در فعالیت آن در مقابل سرطان پروستات نقش دارد. سایر مکانیزم‌های ضد سرطان پروستات شامل مهار فاکتور هسته‌ای کاپا بی (NF-κB) در سلول‌های سرطانی، تنظیم کاهشی فاکتور رشد دگرگونی و مهار فاکتور رشد اپیدرمال هستند. فعالیت ضد استروژنی جنیستئین نیز می‌تواند مکانیزم دیگری برای توجیه فعالیت آن در مقابل سرطان پستان باشد. مکانیزم‌های احتمالی ضد سرطان پستان شامل مهار فعالیت آروماتاز و تحریک گلوبولین اتصالی به هورمون جنسی است که هر دو می‌توانند سطوح استروژن آندروژن را کاهش دهند.

• اثرات ایزوفلاون های سویا بر سلامت قلب و عروق

فعالیت آنتی‌آتروژنی Soy Isoflavones می‌تواند به واسطه فعالیت آنتی‌اکسیدانی آن‌ها باشد، خصوصاً با توجه به مهار پراکسیداسیون چربی. به نظر می‌رسد اکسیداسیون لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL) عامل اصلی در پاتوژنز آترواسکلروزیس باشد. Soy Isoflavones همچنین دارای فعالیت کاهنده کلسترول هستند، اما مکانیزم این اثر نامشخص است. علاوه بر این، این ترکیبات عملکرد اندوتلیال را مستقل از تغییرات فشار خون، چربی یا کنترل قند خون بهبود می‌بخشند، اما مکانیزم این عمل نیز هنوز به طور کامل شناخته نشده است.

• خواص ضد استئوپروز و کاهش علائم یائسگی

ایزوفلاون های سویا با اثرات استروژنی ضعیف خود در مهار بازجذب استخوان و بهبود چگالی آن نقش داشته و به عنوان عوامل ضد استئوپروز عمل می‌کنند. با این حال، مکانیزم این اثر به طور کامل مشخص نشده است. همچنین، فعالیت استروژنی ضعیف Soy Isoflavones می‌تواند به کاهش علائم گرگرفتگی یائسگی کمک کند.

کاربردهای درمانی ایزوفلاون های سویا

Soy Isoflavones می‌توانند در پیشگیری و درمان برخی از بیماری‌های قلبی و سرطان مفید باشند. این ترکیبات قادرند علائم یائسگی مانند گرگرفتگی را کاهش دهند و ممکن است در پیشگیری از استئوپروز نیز مؤثر واقع شوند. مطالعه بالینی اخیر در بیماران مبتلا به سکته مغزی ایسکمیک نشان می‌دهد که مکمل ایزوفلاون سویا می‌تواند نارسایی اندوتلیال را بهبود بخشد.

• موارد منع مصرف

ایزوفلاون های سويا در افراد مبتلا به حساسيت نسبت بـه هريك از اجزاي محصولات حاوي ايزوفلاوون سويا  منع مصرف  دارد. افرادی كه نسبت به گرده درخت فان حساسيت دارند نيـز ممكن است نسبت به محصولات سويا حساسيت نشان دهند.

• موارد احتياط

زنان باردار و مادران شیرده باید از مصرف مکمل ایزوفلاون سویا اجتناب کنند، تا زمانی که مطالعات طولانی‌مدت در مورد ایمنی این مواد انجام شود.  مردان مبتلا به سرطان پروستات باید قبل از تصمیم به مصرف ایزوفلاون های سویا با پزشک خود مشورت کنند. زنان مبتلا به تومورهای گیرنده مثبت استروژنی نیز باید در مصرف ایزوفلاون احتیاط کنند و تنها در صورت توصیه و تحت‌نظر پزشک از آن‌ها استفاده نمایند. همچنین، افرادی که ایزوفلاوون‌های سویا را مصرف می‌کنند، باید از دریافت کافی ید اطمینان حاصل نمایند.

• عوارض جانبی احتمالی ایزوفلاون های سویا

یک نگرانی تئوری بر پایه بررسی‌های in vitro و مطالعات حیوانی وجود دارد که Soy Isoflavones ممکن است خطر هیپوتیروئیدیسم بالینی را در افراد مبتلا به اختلال عملکرد تیروئید و یا افرادی که دریافت ید آن‌ها در محدوده مرزی است، افزایش دهند. بنابراین، افرادی که از ایزوفلاون های سویا استفاده می‌کنند باید از مصرف کافی ید اطمینان حاصل کنند.

تحقیقات صورت‌گرفته در زمینه بررسی تأثیر ایزوفلاون های سویا برعملکرد تیروئید

چندین سال پیش، مرکز ملی تحقیقات سم‌شناسی نگرانی‌هایی را مطرح کرد چرا که دانشمندان دریافتند که ایزوفلاون های سویا، جنیستئین و دایدزئین، فعالیت آنزیم تیروئید پراکسیداز (TPO) را در موش صحرایی، هم در شرایط in vitro و هم در شرایط in vivo، مهار می‌کنند. تیروئید پراکسیداز، کاتالیزکننده مرحله‌ای متابولیکی کلیدی در بیوسنتز هورمون تیروئیدی است. اضافه کردن یدید به شرایط in vitro، مهار TPO را از میان برمی‌دارد.

در حالی که حیوانات مبتلا به کمبود ید با مصرف Soy Isoflavones پاسخ‌های گواتروژنیک نشان می‌دهند، هیچ اثری در حیوانات با ید کافی مشاهده نشده است. همچنین، بر اساس مطالعات انسانی، درصد مطالعه بالینی که از ایزوفلاون های سویا استفاده می‌کند، هیچ گزارشی از اثرات منفی بر تیروئید در افراد شرکت‌کننده در آزمایش ارائه نداده است. یک مطالعه مروری اخیر شامل 12 مطالعه که مصرف Soy Isoflavones را بررسی کرده‌اند، گزارش می‌دهد که به غیر از یک مطالعه با نتایج ترکیبی، هیچ یک از مطالعات دیگر تغییرات آماری مشخصی در هورمون‌های تیروئیدی TSH، T4 و   T3 نشان نداده‌اند.

• دوز و نحوه مصرف ایزوفلاون های سویا

مکمل‌های ایزوفلاون سویا حاوی جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین هستند و مقادیر کمتری از آگلیکون‌های جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین نیز در آن‌ها موجود است. درصد ایزوفلاوون‌های موجود در یک مکمل استاندارد ایزوفلاوون سویا، نشان‌دهنده میزان این ترکیبات به همان صورتی است که در دانه سویا یافت می‌شوند: جنیستئین حدود ۵۰ درصد، دایدزئین حدود ۳۸ درصد و گلی‌سیتئین حدود ۱۲ درصد.

• دوز پیشنهادی روزانه

یک دوز معمول روزانه از Soy Isoflavones (۵۰ میلی‌گرم) شامل ۲۵ میلی‌گرم جنیستئین، ۱۹ میلی‌گرم دایدزئین و حدود ۶ میلی‌گرم گلی‌سیتئین است. معمولاً، فرمول مکمل Soy Isoflavones شامل ۴۰ درصد ایزوفلاون های سویا است؛ بنابراین، برای دستیابی به یک دوز ۵۰ میلی‌گرمی از ایزوفلاوون‌های سویا، به ۱۲۵ میلی‌گرم از مکمل ایزوفلاوون‌های سویا در روز نیاز است.
مطالعات مشاهده‌ای و اپیدمیولوژیکی مختلف، مصرف روزانه ۵۰ میلی‌گرم Soy Isoflavones را پیشنهاد می‌کنند که نزدیک به دوزی است که می‌تواند اثرات مفیدی بر سلامت داشته باشد. همچنین، این ترکیبات در برخی غذاهای فراویژه نیز موجود هستند.

نتیجه‌گیری

با توجه به خواص استروژنی و غیر استروژنی ایزوفلاون های سویا، این ترکیبات می‌توانند نقشی مؤثر در بهبود سلامت افراد ایفا کنند. از کمک به کاهش علائم یائسگی گرفته تا پیشگیری از بیماری‌های قلبی و پوکی استخوان، این مواد با ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضدسرطانی خود به گزینه‌ای مفید برای بسیاری از افراد تبدیل شده‌اند. با این حال، برای استفاده از مکمل‌های حاوی ایزوفلاون سویا، مشورت با پزشک و توجه به شرایط فردی بسیار مهم است تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود.

تاثير مصرف آجيل سويا بر گرگرفتگي زنان يائسه

نيمي از جمعيت جهان را زنان تشكيل ميدهند و طبق آمارهاي منتشره تقريباً 90 درصد از آنان به سن 65 سالگي ميرسند، يعني متوسط يك سوم از طول عمر خود را در دوره يائسگي سپري مي كنند. منظور از يائسگي قطع دائم قاعدگي مي باشد كه در طي آن  FSH افزايش (بيش از 40 واحد در ليتر ) و ترشح هورمون هاي استروژن و پروژسترون كاهش می یابد. این موضوع باعث تغييرات مختلفي از جمله گرگرفتگي، آتروفي ژنيتال، استئوپروز و مشكلات قلبي -عروقي در زنان يائسه مي گردد. در این مقاله به بررسی تاثير مصرف آجيل سويا بر گرگرفتگي زنان يائسه می خواهیم پرداخت. علامت كلاسيك ناشي از كمبود استروژن، گرگرفتگي است. از جمله اين علائم که بصورت دوره هاي راجعه و موقت هستند. عبارت است از:

• برافروختگي
• تعريق و احساس گرما
• طپش قلب
• احساس اضطراب
• بعضی اوقات همراه با لرز

مي باشد . اين علامت شايع و ناراحت كننده در زنان يائسه خصوصاً در شب مي تواند موجب برخاستن فرد از خواب شود. در نتيجه ، كيفيت نامطلوب خواب منجر به خستگي مزمن، تحريك پذيري، تمركز ناكافي و اختلال حافظه در فرد خواهد شد. درمان جايگزيني با استفاده از استروژن منجر به بهبود گرگرفتگي در غالب زنان طي چند روز ميگردد. اما شواهدي وجود دارد كه درمان جايگزين هورموني طولاني مدت خطر كنسر رحم و پستان را افزايش مي­دهد. علاوه بر آن پذيرش اين روش در زنان جامعه ايراني بسيار پايين بوده و تعداد كمي از زنان ايراني از درمان جايگزين هورموني استفاده ميكنند.

شیوع علائم گرگرفتگی

از طرفي شيوع علامت گرگرفتگي در بين كشورها، متفاوت گزارش شده است. در زنان يائسه در اروپا و آمريكاي شمالي شيوع 70 و 80 درصد و در زنان چيني و ژاپني به ترتيب شيوع 18 و 14 درصد گزارش شده است كه به نظر مي رسد اين اختلاف مربوط به مصرف رژيم غذايي، بويژه ميزان مصرف مواد غذايي حاوي فيتواستروژن ها توسط زنان اين جوامع مي باشد.

روش بررسي

مطالعه از نوع كارآزمايي باليني است. در اين تحقيق مطالعه بر روی زنان يائسه به مراكز بهداشتي درماني شهر يزد بودند. روش انتخاب نمونه ها به روش آسان از جامعه مورد بررسي تا تكميل حجم نمونه بود. بر اساس مطالعات مشابه، حجم نمونه مجموعاً 30 نفر محاسبه شد كه با احتساب ريزش احتمالي سي و پنج نفر در آغاز وارد مطالعه شدند كه در طول مطالعه 1 نفر بدليل مشكلات گوارشي، 1 نفر بدليل بي نظمي در مصرف و 2 نفر بدليل عدم همكاري از مطالعه حذف شده و نهايتاً 31 نفر تا پايان مداخله مشاركت داشتند. بعد از مشخص شدن زنان واجد شرايط پرسشنامه اوليه تكميل و نمونه خون نيز جهت اندازه گيري هورمون ها اخذ مي شد. سپس آجيل سويا براي مصرف 10 روز همراه با يك پيمانه با گنجايش 60 گرم سويا (60 گرم روزانه) در اختيار افراد قرار داده و نحوه مصرف آموزش داده مي­شد.

شرايط ورود و خروج از مداخله

 گذشت حداقل 12 ماه از آخرين قاعدگي ، تجربه حداقل 5 بار در روز گرگرفتگي ، تمايل به شركت در مطالعه ، فقدان سابقه آلرژي به مصرف سويا و فرآورده هاي آن، عدم دريافت درمان جايگزين هورموني، عدم خونريزي واژينال با منشاء ناشناخته، عدم ابتلا به بيماري فعال كبدي و كليوي، عدم سابقه بدخيمي، عدم سابقه ترومبوآمبوليسم از معيارهاي ورود به مطالعه بوده است. خونريزي واژينال، بروز آلرژي به سويا، عدم تمايل به ادامه مصرف سويا و نياز به مصرف دارو از معيارهاي خروج از مطالعه بوده است.

اندازه گيري ها

 متغيرهاي دموگرافيك نظير سن، تعداد بارداري، تعداد زايمان و سن يائسگي با پرسش از فرد در آغاز مداخله ثبت ميشد. وزن، قد، فشارخون دياستوليك و سيستوليك قبل و پايان سه ماه مداخله اندازه گيري و ثبت مي شد .

پنج سي سي نمونه خون در ابتدا و پايان سه ماه از فرد اخذ و و هورمون هاي استراديول، FSH ،LH تعيين مقدار شدند. با ارائه فرم مشخصي به فرد از وي خواسته شد هر بار گرگرفتگي را در اين فرم ثبت نمايد تا با استفاده از آن ميانگین دفعات گرگرفتگي در پايان هر ماه مشخص شود.

مشخصات سوياي مورد استفاده

 سوياي مصرفي در اين مطالعه ، آجيل سويای تهيه شده از شركت توس سويا بود كه هر 100 گرم از آن حاوي 123 ميليگرم ايزوفلاون بود. روزانه 60 گرم سويا به طور منقسم به صورت ميان وعده ي صبح و عصر مصرف ميشد. در اين مطالعه مصرف آجيل سويا سبب كاهش تعداد دفعات گرگرفتگي شده است. اما مكانيسم اصلي آن ناشناخته مي باشد.

دلایل كاهش استروژن

محققين معتقدند كاهش استروژن ناشي از تغيير متابوليسم آن و در ارتباط با متابوليسم سويای مصرفي ميباشد و به اثرات متقابل هورموني FSH, LH   با آن  ارتباطي ندارد و مصرف سويا تأثيري بر ميزان  Steroid Hormone Binding Globulin , FSH, LH    ندارد. احتمال ديگر مطرح در خصوص تأثير ايزوفلاون موجود در سويا بر علائم يائسگي عملكرد آن بر رسپتورهاي استروژن مي باشد. بطوريكه فيتو استروژن موجود در سويا با استروژن موجود در بدن جهت باند با گلبولين هاي متصل شونده به هورمون هاي جنسي رقابت ميكند. توصيف ديگر اين است كه ايزوفلاون نقش آنتي اكسيداني داشته است. ژونيستين نيز به عنوان يك ايزوفلاون مهاركننده تيروزين پروتئين كيناز بوده است. كه بر عملكرد ديواره اندوتليال عروق مؤثر ميباشد. با اين مكانيسم به مهار گرگرفتگي كمك مي كند.

مزایای مصرف آجیل سویا

محققين معتقدند سويا به صورت انتخابي بر رسپتورهاي استروژن اثر كرده است. و ميتواند اثر آگونيستي، آنتاگونيستي يا خنثي داشته باشد. لذ ا فيتواستروژن ها پس از ورود به دستگاه گوارش ممكن است دفع يا جذب شده و يا به تركيباتي شكسته شوند. كه آنها نيز فيتواستروژن هاي قوي باشند. سرنوشت آنها هر چه باشد فيتواستروژن ها بطور قابل توجهي با استروژن هاي سنتتيك متفاوت هستند. زيرا به آساني تجزيه مي شوند. در بافت ها ذخيره نمي­شوند و زمان كمي در بدن مي مانند. بنابراين تركيبات هرگاه بعنوان جزئي از يك رژيم غذايي معمولي مصرف شوند به احتمال قوي ايمن و سودمند هستند.

طرح قبل و بعد مطالعه و فقدان گروه كنترل از محدوديت هاي اين تحقيق به حساب ميآيد كه به دليل استفاده شكل طبيعي سويا، تهيه ماده اي بعنوان پلاسبو امكان پذير نبود. اما مصرف اين شكل از سويا از نظر دسترسي، پذيرش رواني و ارزش غذايي از مزاياي آن مي باشد. براي وضوح بيشتر اثر سويا پيشنهاد مي شود مطالعه اي با مقادير متفاوت آجيل سويا براي تعيين حداقل مقدار مؤثر در كنترل گرگرفتگي و همچنين تعيين ايمني آن انجام شود.

نتيجه گيري

با توجه به اينكه گرگرفتگي شايع ترين شكايت دوره يائسگي بوده و درمان آن با جايگزين هورموني نه تنها مقبول اكثر زنان نبوده و حتي عوارضي نيز در بر دارد كه كاربرد آن مورد اختلاف نظر متخصصين و محققين است. مصرف روزانه 60 گرم آجيل سويا، ماده غذايي مفيد،كم هزينه و كم عارضه به عنوان ميان وعده براي خانم هاي يائسه جهت كنترل گرگرفتي پينشهاد مي شود.