دیابت شیرین شامل گروهي از اختلالات متابولیک شایع است که معمولا با درجات متفاوتي از مقاومت به انسولین، اختلال در ترشح انسولین و افزایش تولید گلوکز مشخص مي شود. در این مقاله به بررسی ارتباط بین اختلالات خواب و سطح هموگلوبین A1C در بیماران مبتلا به دیابت شیرین نوع 2 خواهیم پرداخت.
تقریبا 90 تا 95%  از افراد مبتلا به دیابت دارای دیابت نوع 2 مي باشند.  این بیماری، شایع ترین بیماری غدد درون ریز و یک بیماری مزمن با عوارض کشنده بسیار است که شیوع آن بنابرگزارش سازمان بهداشت جهاني تا سال 2025 در جهان به 380 میلیون نفر خواهد رسید و سهم ایران در این آمار 000/512/5 نفر خواهد بود. تعداد کل جمعیت ایراني مبتلا به دیابت شیرین نوع 2 در سال 2030 از مرز 4/6 میلیون نفر خواهد گذشت.

مشکلات فرد مبتلا به دیابت

همانند هر بیماری مزمن و ناتوان کننده ی دیگری، فرد مبتلا به دیابت با مشکلاتی مواجه است که تمام جنبه های زندگي روزمره وی را تحت تاثیر قرار مي دهد. این بیماری فرد را با چالش های متعدد اجتماعي – خانوادگي مواجه مي کند و منجر به کاهش کیفیت زندگي فرد مبتلا مي شود و تاثیرات منفي بر سلامت عمومي و احساس خوب بودن بیماران دارد. دیده شده که این افراد به میزان بیشتری نسبت به جمعیت عمومي در معرض خطر ابتلا به اختلالات روانپزشكي هستند، به گونه ای که:

• افسردگي
• اختلالات خوردن مانند پراشتهایي
• بي اشتهایي عصبي
• اختلالات خواب

در این افراد شایع تر از جمعیت عمومي است.

• خواب
• استراحت

یكي از اجزای مهم زندگي انسان بوده و بي خوابي رابطه دو طرفه ای با شیوع و بروز دیابت دارد، گاه بي خوابي مي تواند ثانویه به دیابت ایجاد گردد و یا اینكه خود، عامل زمینه سازی برای ایجاد دیابت باشد.

بررسي های اپیدمیولوژی

در سال های اخیر بررسي های اپیدمیولوژی متعددی در مورد ارتباط میزان و کیفیت خواب شبانه با شیوع و بروز دیابت انجام گرفته است. در این بررسي ها دیده شده که:

• افزایش یا کاهش طول مدت خواب شبانه با افزایش شیوع و بروز دیابت
• کنترل نامناسب قندخون افراد دیابتي ارتباط داشته است.
• محرومیت کامل از خواب شبانه به مدت 24 ساعت
• محرومیت نسبي چند روزه از خواب شبانه و خوابیدن به مدت 12 ساعت یا بیشتر در چند روز متوالي

همگي موجب افزایش مقاومت بافت های محیطي در برابر انسولین، اختلال در تحمل گلوکز ، افزایش احساس گرسنگي و مصرف مواد غذایي و در نتیجه ابتلا به دیابت مي شوند.  در پژوهشي مشخص شد وضعیت کلي خواب به طور معني داری با اختلال در سوخت و ساز گلوکز همراه است. در ادامه همین مطالعه که بر 161 نفر از افراد پیش دیابتي در آمریكا انجام شد مشخص شد که افرادی که محرومیت بیشتر از خواب و یا کیفیت خواب پاییني داشتند کنترل قند خون آنها وضعیت مناسبي نداشت. پژوهشي دیگر که در میان بزرگسالان کانادا انجام شد، مشخص شد مدت خواب بیشتر از 9 ساعت و یا کمتر از 6 ساعت سبب افزایش ریسک اختلال تحمل گلوکز و یا بروز دیابت شیرین نوع 2 مي شود.

مطالعه جنینگز و همكاران نیز نشان مي دهد که:

هرچه کیفیت خواب پائین تر باشد با درجات بالاتری از مقاومت به انسولین همراه است.

تمام مطالعاتي که پیش از این ذکر شد اثر خواب را بر سطح قند خون مورد مطالعه قرار داده بودند این در حالي است که برعكس آن نیز مي تواند صادق باشد. یعني خود دیابت به دلیل ناکچوری، دردهای نوروپاتیک، افسردگي ناشي از آن و دیگر پاتولوژی هایي که بیماران مبتلا به آن معمولا تجربه مي کنند، سبب مختل شدن کمیت و یا کیفیت خواب در این افراد شود.

نتایج مطالعات

با مطالعه بررسي های پیشین و توجه به سرعت بسیار بالای افزایش آمار مبتلایان به دیابت شیرین نوع 2 به خصوص در کشورهای در حال توسعه و همچنین اهمیت کنترل بهینه ی قند خون افراد دیابتي با تعدیل سبک زندگي، اهمیت توجه به بهداشت خواب و وضعیت روانشناختي در افراد مبتلا به دیابت به عنوان یک راهكار پیشگیری و درمان بهینه ی بیماران دیابتي مطرح مي باشد.

انتظار مشارکت بیماران

از آنجا که امروزه بیماران انتظار مشارکت بیشتری در تصمیم گیری های درماني دارند سعي خواهد شد با اطلاع از کیفیت خواب این بیماران به عنوان شاخصي مهم از کیفیت زندگي آنها که یک متغیر قابل مداخله نیز مي باشد، در کنار ویزیت های منظم پزشكان از نظر مسائل جسماني و کنترل منظم قند خون، به مشکلات روانشناختي و بهبود کیفیت زندگي از جمله اختلالات خواب این بیماران نیز توجه شود و خدمات سلامت بهداشت روان و خواب این بیماران نیز در سایر خدمات دریافتي آنها ادغام گردد.

مطالعات در ایران

در ایران چندین مطالعه در زمینه کیفیت زندگي بیماران دیابتي و همچنین شیوع اضطراب و افسردگي در آنها انجام شده ولي تاکنون مطالعه ای که به طور همزمان اثر سطح هموگلوبین  A1C  را بر اختلالات خواب در افراد مبتلا به دیابت شیرین نوع 2 ارزیابي نماید انجام نشده است. لذا این مطالعه جهت بررسي این مورد و اینكه آیا این اختلالات با کنترل بهینه قند خون در ارتباط است یا خیر، انجام گرفت. شاید بتوان از این عامل به عنوان یک شاخص پیش بیني کننده اختلال خواب در این افراد استفاده کرد.

مطالعه ی اخیر

مطالعه ی اخیر از نوع توصیفي مقطعي-تحلیلي بوده که بر  112 نفر از بیماران مبتلا به دیابت شیرین نوع 2 در محدوده ی سنی 30 الی 70  سال انجام شد. نمونه گیری با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس از بین بیماران مبتلا به دیابت شیرین نوع   2 که به منظور پیگیری های پیشگیری-درماني که به طور روزمره به این مراکز مراجعه مي نمودند صورت گرفت. ابتلا به بیماری دیابت شیرین نوع 2 این افراد توسط پزشک متخصص داخلي یا فوق تخصص غدد و بر اساس گلوکز ناشتای پلاسمای بیشتر و مساوی 126 میلي گرم در دسي لیتر و یا وجود علائم دیابت به اضافه غلظت تصادفي گلوکز خون بیشتر و مساوی 200 میلي گرم در دسي لیتر که طي دو مرحله آزمایش به اثبات برسد تشخیص داده شد:

• در ابتدا یک فرم کتبي رضایت آگاهانه که شامل اهمیت و جزئیات روش انجام پژوهش است در اختیار کلیه افراد واجد شرایط شرکت در طرح قرار داده شد.
• افرادی که فرم را امضا و اعلام رضایت کتبي کردند در پژوهش شرکت داده شدند.

شرایط حذف بیماران

بیماراني که مشمول شرایط زیر بودند از پژوهش حذف شده و توسط نمونه های اضافي جایگزین شدند:

• داشتن نوزاد
• مراقبت از فردی که مستلزم بیدار شدن های مكرر شبانه بود، نمونه هایي که مبتلا به بیماری های غدد تیروئید (هایپوتیروئیدیسم یا هایپرتیروئیدیسم) به طورهمزمان بودند.
• ابتلا به هرگونه بدخیمي
• وجود نارسایي کبدی یا کلیوی
• بیماران روان پزشكي
• نمونه های تحت درمان با داروهای ضد افسردگي
• سایر داروهای روان پزشكي
• افرادی که چرخه خواب طبیعي نداشتند یا به عللي ساعات خواب و بیداری آنها متفاوت از جمعیت عمومي بود. مانند کساني که شیفت کاری شبانه داشتند.
• سابقه ابتلا به سایر بیماری های تاثیرگذار بر کیفیت زندگي
• چرخه خواب از جمله نارسایي احتقاني قلب
• بیماری های مزمن ریوی
• عوارض دیابتي شدیدی مانند آمپوتاسیون، سكته مغزی یا قلبي قبلي داشتند.
• افرادی که به هر علتي مانند ابتلا به عقب ماندگي ذهني و دمانس، همكاری نمي کردند.

درباره پرسش نامه مشخصات دموگرافیک

بعد از آن پرسش نامه مشخصات دموگرافیک:

• سن
• جنس
• وضعیت تاهل
• وضعیت شغلي
• سطح تحصیلات
• مدت زمان ابتلا به دیابت شیرین نوع 2
• نوع داروی مصرفي جهت کنترل قند(خوراکي یا تزریقي)
• ابتلای همزمان به بیماری های تیروئید
• مصرف همزمان داروهای ضد اضطراب
• ضد افسردگي
• داروهای ضد فشارخون

پرسش نامه وضعیت خواب پیتزبورگ در اختیار افراد قرار داده شد و بر اساس این پرسش نامه وضعیت خواب آنها مورد ارزیابي قرارگرفت. این پرسش نامه یكي از مهم ترین پرسشنامه های به کار رفته در تحقیقات خارجي است که نگرش بیمار را پیرامون کیفیت خواب در طي یک ماه اخیر بررسي مي کند. پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ هفت نمره برای مقیاس های:

• درک فرد از کیفیت خواب خود
• تاخیر در شروع خواب
• طول مدت خواب واقعی
• کفایت خواب
• عوامل مختل کننده ی خواب
• میزان داروی خواب آورمصرفی
• اختلال عملكرد روزانه ی فرد

یک نمره ی کلي به دست مي دهد. نمره ی مقیاس های پرسشنامه:

• نمرات 0،1،2،3  در هر مقیاس به ترتیب بیانگر وضعیت طبیعي، وجود مشكل خفیف، متوسط و شدید مي باشد.
• کسب نمره کل بالاتر از 5 در پرسشنامه به معني کیفیت خواب پایین است.

اندازه گیری میزان هموگلوبین A1C

جهت اندازه گیری میزان هموگلوبین A1C، از افراد تحت مطالعه، 5 سي سي نمونه خون وریدی در حالت ناشتا گرفته شد. این اندازه گیری به کمک اسپكتروفوتومتر بر روی خون کامل لخته شده انجام گرفت.  شرکت کنندگان در این مطالعه بر اساس سطح هموگلوبین A1C به دو گروه، شامل افراد دارای هموگلوبین A1C کمتر از 7 به عنوان حد قابل قبول برای کنترل دیابت شیرین نوع 2 و گروه دوم، افراد دارای هموگلوبین A1C بیشتر از 7 که به عنوان گروه فاقد کنترل متابولیک مناسب بودند، تقسیم شدند. از نرم افزار SPSS جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد:

• آزمون کای دو جهت بررسي ارتباط بین سطح هموگلوبین A1C و سایر متغیرها استفاده شد.
• آنالیز رگرسیون لوجستیک نیز جهت تحلیل چند متغیر به منظور حذف مخدوش کننده های احتمالي استفاده شد.

نتایج مطالعه مروری

• شیوع اختلالات خواب با ظهور دیابت شیرین نوع 2
• کنترل ضعیف قند خون افزایش مي یابد.
• اختلالات خواب
• شیوع بیماری های قلبي -عروقي
• نورولوژیک
• بیماری های متابولیک

را افزایش مي دهد. محدودیت خواب شبانه سبب تاثیر منفي بر هموستاز گلوکز شده و باعث کاهش عملكرد سلول های بتا و حساسیت به انسولین مي شود و ریسک ابتلا به دیابت را افزایش مي دهد. درمطالعه حاضرمیزان شیوع اختلالات خواب براساس پرسشنامه پیتزبورگ تقریبا 65 درصد گزارش شد. همچنین رابطه معني داری بین افزایش هموگلوبین A1C و شیوع اختلالات خواب مشاهده شد. به طوری که اختلالات خواب سطح هموگلوبین A1C  را افزایش مي داد. وجود رابطه معني دار:

• تاهل
• فشارخون

در آنالیز تک متغیره که در آنالیز رگرسیون لوجستیک رابطه ای دیده نشد. هم چنین قابل ذکر است که رابطه معني داری بین مصرف داروهای خواب آور و کنترل دیابت یافت نشد.