ایزوفلاون های سویا: ترکیباتی با خواص استروژنی و غیر استروژنی

ایزوفلاون های سویا (Soy Isoflavones)، ترکیباتی گیاهی با خواص منحصر‌به‌فرد هستند که به دلیل شباهت ساختاری‌شان به استروژن، در دسته فیتواستروژن‌ها جای می‌گیرند. این ترکیبات با اتصال به گیرنده‌های استروژنی، هم می‌توانند اثرات استروژنی و هم اثرات ضد‌استروژنی از خود نشان دهند. وجود این خواص باعث شده که ایزوفلاون های سویا در تحقیقات علمی به عنوان موادی مؤثر در بهبود علائم یائسگی، پیشگیری از برخی بیماری‌ها مانند پوکی استخوان، کاهش علائم گرگرفتگی، و حتی محافظت در برابر برخی انواع سرطان مورد بررسی قرار گیرند. در ادامه، به بررسی جامع این ترکیبات، نقش آن‌ها در سلامت، و تأثیرات احتمالی آن‌ها خواهیم پرداخت.

ایزوفلاون های سویا (Soy Isoflavones) چی هستند؟

Soy Isoflavones، فیتواستروژن‌هایی (استروژن‌های گیاهی) هستند که در دانه‌های سویا یافت می‌شوند. فیتواستروژن‌ها ترکیبات غیر‌استروئیدی مشتق از گیاه هستند که دارای فعالیت بیولوژیکی شبه‌استروژنی می‌باشند. Soy Isoflavones اثرات ضعیف استروژنی و همچنین اثرات ضد استروژنی دارند. این ترکیبات به گیرنده‌های استروژنی آلفا (ERα) و بتا (ERβ) متصل می‌شوند و به نظر می‌رسد که به ERβ بهتر متصل می‌شوند.

• انواع ایزوفلاون ها وترکیبات اصلی آن در سویا

Soy Isoflavones از سه ایزوفلاون اصلی و اشکال گلیکوزیدی آن‌ها تشکیل شده‌اند: جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین. مکمل‌های غذایی حاوی ایزوفلاون های سویا عمدتاً به صورت گلیکوزیدهای جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین در دسترس هستند.

• اثرات بیولوژیکی ایزوفلاون های سویا

Soy Isoflavones دارای فعالیت‌های استروژنی، ضد استروژنی و غیر استروژنی هستند. همچنین، این ایزوفلاون ها می‌توانند اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضدسرطانی، آنتی‌آتروژنیک، محافظ عروقی و ضد استئوپروز داشته باشند. این ترکیبات در درمان گرگرفتگی‌های یائسگی نیز مؤثر هستند.

• مكانيسم اثر ایزوفلاون های سویا

Soy Isoflavones فعالیت استروژنی ضعیفی دارند. ترتیب فعالیت آن‌ها در بررسی‌های in vivo به این صورت است: گلی‌سیتئین بیشتر از جنیستئین و جنیستئین بیشتر از دایدزئین. این ترکیبات به گیرنده‌های استروژنی آلفا و بتا متصل می‌شوند و به نظر می‌رسد که به گیرنده استروژنی بتا بهتر از گیرنده استروژنی آلفا متصل می‌شوند.

جنیستئین که به عنوان بیشترین ایزوفلاون سویا مورد مطالعه قرار گرفته، دارای فعالیت آنتی‌اکسیدانی است. این ماده یک پاک‌کننده گونه‌های فعال اکسیژن است و پراکسیداسیون چربی را مهار می‌کند. همچنین، تولید آنیون سوپراکسید توسط آنزیم گزانتین‌اکسیداز را مهار می‌کند. علاوه بر این، نشان داده شده است که جنیستئین در آزمایشات حیوانی، فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان مانند سوپراکسید دسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، کاتالاز و گلوتاتیون ردوکتاز را افزایش می‌دهد. دایدزئین و گلی‌سیتئین نیز فعالیت پاک‌کنندگی اکسیژن فعال دارند، اما به اندازه جنیستئین مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.

• خواص ضدسرطانی ایزوفلاون های سویا

در مورد فعالیت ضدسرطانی، جنیستئین در بین Soy Isoflavones بیشتر مورد بررسی قرار گرفته است. چند مکانیزم برای فعالیت ضدسرطانی جنیستئین پیشنهاد شده است که شامل تنظیم افزایشی آپوپتوز، مهار آنژیوژنز و مهار پروتئین‌های تیروزین کینازها می‌باشد. فعالیت استروژنی ضعیف جنیستئین در فعالیت آن در مقابل سرطان پروستات نقش دارد. سایر مکانیزم‌های ضد سرطان پروستات شامل مهار فاکتور هسته‌ای کاپا بی (NF-κB) در سلول‌های سرطانی، تنظیم کاهشی فاکتور رشد دگرگونی و مهار فاکتور رشد اپیدرمال هستند. فعالیت ضد استروژنی جنیستئین نیز می‌تواند مکانیزم دیگری برای توجیه فعالیت آن در مقابل سرطان پستان باشد. مکانیزم‌های احتمالی ضد سرطان پستان شامل مهار فعالیت آروماتاز و تحریک گلوبولین اتصالی به هورمون جنسی است که هر دو می‌توانند سطوح استروژن آندروژن را کاهش دهند.

• اثرات ایزوفلاون های سویا بر سلامت قلب و عروق

فعالیت آنتی‌آتروژنی Soy Isoflavones می‌تواند به واسطه فعالیت آنتی‌اکسیدانی آن‌ها باشد، خصوصاً با توجه به مهار پراکسیداسیون چربی. به نظر می‌رسد اکسیداسیون لیپوپروتئین با چگالی پایین (LDL) عامل اصلی در پاتوژنز آترواسکلروزیس باشد. Soy Isoflavones همچنین دارای فعالیت کاهنده کلسترول هستند، اما مکانیزم این اثر نامشخص است. علاوه بر این، این ترکیبات عملکرد اندوتلیال را مستقل از تغییرات فشار خون، چربی یا کنترل قند خون بهبود می‌بخشند، اما مکانیزم این عمل نیز هنوز به طور کامل شناخته نشده است.

• خواص ضد استئوپروز و کاهش علائم یائسگی

ایزوفلاون های سویا با اثرات استروژنی ضعیف خود در مهار بازجذب استخوان و بهبود چگالی آن نقش داشته و به عنوان عوامل ضد استئوپروز عمل می‌کنند. با این حال، مکانیزم این اثر به طور کامل مشخص نشده است. همچنین، فعالیت استروژنی ضعیف Soy Isoflavones می‌تواند به کاهش علائم گرگرفتگی یائسگی کمک کند.

کاربردهای درمانی ایزوفلاون های سویا

Soy Isoflavones می‌توانند در پیشگیری و درمان برخی از بیماری‌های قلبی و سرطان مفید باشند. این ترکیبات قادرند علائم یائسگی مانند گرگرفتگی را کاهش دهند و ممکن است در پیشگیری از استئوپروز نیز مؤثر واقع شوند. مطالعه بالینی اخیر در بیماران مبتلا به سکته مغزی ایسکمیک نشان می‌دهد که مکمل ایزوفلاون سویا می‌تواند نارسایی اندوتلیال را بهبود بخشد.

• موارد منع مصرف

ایزوفلاون های سويا در افراد مبتلا به حساسيت نسبت بـه هريك از اجزاي محصولات حاوي ايزوفلاوون سويا  منع مصرف  دارد. افرادی كه نسبت به گرده درخت فان حساسيت دارند نيـز ممكن است نسبت به محصولات سويا حساسيت نشان دهند.

• موارد احتياط

زنان باردار و مادران شیرده باید از مصرف مکمل ایزوفلاون سویا اجتناب کنند، تا زمانی که مطالعات طولانی‌مدت در مورد ایمنی این مواد انجام شود.  مردان مبتلا به سرطان پروستات باید قبل از تصمیم به مصرف ایزوفلاون های سویا با پزشک خود مشورت کنند. زنان مبتلا به تومورهای گیرنده مثبت استروژنی نیز باید در مصرف ایزوفلاون احتیاط کنند و تنها در صورت توصیه و تحت‌نظر پزشک از آن‌ها استفاده نمایند. همچنین، افرادی که ایزوفلاوون‌های سویا را مصرف می‌کنند، باید از دریافت کافی ید اطمینان حاصل نمایند.

• عوارض جانبی احتمالی ایزوفلاون های سویا

یک نگرانی تئوری بر پایه بررسی‌های in vitro و مطالعات حیوانی وجود دارد که Soy Isoflavones ممکن است خطر هیپوتیروئیدیسم بالینی را در افراد مبتلا به اختلال عملکرد تیروئید و یا افرادی که دریافت ید آن‌ها در محدوده مرزی است، افزایش دهند. بنابراین، افرادی که از ایزوفلاون های سویا استفاده می‌کنند باید از مصرف کافی ید اطمینان حاصل کنند.

تحقیقات صورت‌گرفته در زمینه بررسی تأثیر ایزوفلاون های سویا برعملکرد تیروئید

چندین سال پیش، مرکز ملی تحقیقات سم‌شناسی نگرانی‌هایی را مطرح کرد چرا که دانشمندان دریافتند که ایزوفلاون های سویا، جنیستئین و دایدزئین، فعالیت آنزیم تیروئید پراکسیداز (TPO) را در موش صحرایی، هم در شرایط in vitro و هم در شرایط in vivo، مهار می‌کنند. تیروئید پراکسیداز، کاتالیزکننده مرحله‌ای متابولیکی کلیدی در بیوسنتز هورمون تیروئیدی است. اضافه کردن یدید به شرایط in vitro، مهار TPO را از میان برمی‌دارد.

در حالی که حیوانات مبتلا به کمبود ید با مصرف Soy Isoflavones پاسخ‌های گواتروژنیک نشان می‌دهند، هیچ اثری در حیوانات با ید کافی مشاهده نشده است. همچنین، بر اساس مطالعات انسانی، درصد مطالعه بالینی که از ایزوفلاون های سویا استفاده می‌کند، هیچ گزارشی از اثرات منفی بر تیروئید در افراد شرکت‌کننده در آزمایش ارائه نداده است. یک مطالعه مروری اخیر شامل 12 مطالعه که مصرف Soy Isoflavones را بررسی کرده‌اند، گزارش می‌دهد که به غیر از یک مطالعه با نتایج ترکیبی، هیچ یک از مطالعات دیگر تغییرات آماری مشخصی در هورمون‌های تیروئیدی TSH، T4 و   T3 نشان نداده‌اند.

• دوز و نحوه مصرف ایزوفلاون های سویا

مکمل‌های ایزوفلاون سویا حاوی جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین هستند و مقادیر کمتری از آگلیکون‌های جنیستئین، دایدزئین و گلی‌سیتئین نیز در آن‌ها موجود است. درصد ایزوفلاوون‌های موجود در یک مکمل استاندارد ایزوفلاوون سویا، نشان‌دهنده میزان این ترکیبات به همان صورتی است که در دانه سویا یافت می‌شوند: جنیستئین حدود ۵۰ درصد، دایدزئین حدود ۳۸ درصد و گلی‌سیتئین حدود ۱۲ درصد.

• دوز پیشنهادی روزانه

یک دوز معمول روزانه از Soy Isoflavones (۵۰ میلی‌گرم) شامل ۲۵ میلی‌گرم جنیستئین، ۱۹ میلی‌گرم دایدزئین و حدود ۶ میلی‌گرم گلی‌سیتئین است. معمولاً، فرمول مکمل Soy Isoflavones شامل ۴۰ درصد ایزوفلاون های سویا است؛ بنابراین، برای دستیابی به یک دوز ۵۰ میلی‌گرمی از ایزوفلاوون‌های سویا، به ۱۲۵ میلی‌گرم از مکمل ایزوفلاوون‌های سویا در روز نیاز است.
مطالعات مشاهده‌ای و اپیدمیولوژیکی مختلف، مصرف روزانه ۵۰ میلی‌گرم Soy Isoflavones را پیشنهاد می‌کنند که نزدیک به دوزی است که می‌تواند اثرات مفیدی بر سلامت داشته باشد. همچنین، این ترکیبات در برخی غذاهای فراویژه نیز موجود هستند.

نتیجه‌گیری

با توجه به خواص استروژنی و غیر استروژنی ایزوفلاون های سویا، این ترکیبات می‌توانند نقشی مؤثر در بهبود سلامت افراد ایفا کنند. از کمک به کاهش علائم یائسگی گرفته تا پیشگیری از بیماری‌های قلبی و پوکی استخوان، این مواد با ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضدسرطانی خود به گزینه‌ای مفید برای بسیاری از افراد تبدیل شده‌اند. با این حال، برای استفاده از مکمل‌های حاوی ایزوفلاون سویا، مشورت با پزشک و توجه به شرایط فردی بسیار مهم است تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود.