ویتامین D در سلامت باروری اخیراً در تعدادی از مطالعات مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات متعدد ویتامین D را به عنوان یک درمان بالقوه برای بیماری‌های روانی و جسمی مزمن معرفی کرده‌اند. کمبود این ویتامین با اختلال در عملکرد سیستم ایمنی، سرطان و بیماری‌هایی مانند پسوریازیس، دیابت، لوسمی و استئوپروز ارتباط دارد.
عملکرد ویتامین D و اشکال مختلف آن
ویتامین D یک ریزمغذی ضروری است که عملکرد اصلی و مهم آن حفظ هومئوستاز کلسیم و سلامت سیستم اسکلتی بدن است. از نظر فیزیولوژیکی، دو شکل فعال ویتامین D وجود دارد که به طور کلی کلسیفرول نامیده می‌شوند: ویتامین D2 و ویتامین D3. ویتامین D2 (ارگوکلسیفرول) توسط گیاهان تولید می‌شود، در حالی که ویتامین D3 (کوله‌کلسیفرول) از تبدیل 7-دیدهروکوله‌کلسیفرول تحت تأثیر اشعه ماوراء بنفش در پوست تولید می‌شود.
متابولیسم ویتامین D
ویتامین D در مکمل‌ها به صورت D2 و D3 موجود است و ویتامین D3 از نظر اثربخشی چندین برابر قوی‌تر از D2 است. بدن هر دو شکل ویتامین D2 و D3 را به روش مشابهی متابولیزه می‌کند: ابتدا کبد آن‌ها را هیدروکسیله کرده و به فرم 25 هیدروکسی ویتامین D یا کلسی‌دیول تبدیل می‌کند. سپس کلیه‌ها در پاسخ به سطوح هورمون پاراتیروئید این فرم را به 1 و 25 دی‌هیدروکسی ویتامین D یا کلسی‌تریول تبدیل می‌کنند. روش اصلی تشخیص کمبود آن اندازه‌گیری سطح سرمی 25 (OH) D است.
عملکرد ویتامین D به عنوان هورمون
ساختار شیمیایی ویتامین D شبیه ساختار هورمون‌های استروئیدی است و مانند آن‌ها از طریق گیرنده‌های هسته‌ای (VDR) عمل می‌کند. با توجه به دلایل ذکر شده، ویتامین D به عنوان هورمون در نظر گرفته می‌شود. بر اساس مطالعه الک و همکاران که در شرایط آزمایشگاهی انجام شد، دسیدوا و جفت می‌توانند هر دو نوع متابولیت فعال ویتامین D (1 و 25 هیدروکسی ویتامین D و 24،25 هیدروکسی ویتامین D) را تولید کنند.
ویتامین D و باروری
وجود آنزیم 1-α هیدروکسیلاز و گیرنده‌های VDR در بافت‌های مختلف، از جمله سلول‌های تخمدان، آندومتر و غده هیپوفیز ثابت شده است. با توجه به اهمیت ویتامین D در بیماری‌های مختلف و عدم وجود مطالعات کافی در مورد نقش بیولوژیکی آن در باروری، مطالعه حاضر برای تعیین تأثیر ویتامین D بر سلامت باروری انجام شد.
نتایج و تأثیرات کمبود ویتامین D
این مطالعه به بررسی نقش ویتامین D در اختلالات باروری، درمان زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، فیبروم رحمی، ناباروری مردان از نظر پارامترهای مایع منی، و شکست‌های درمان IVF پرداخت. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که کمبود ویتامین D در سنین باروری شایع است و می‌تواند بر عملکردهای تولید مثلی و اختلالات باروری، از جمله سندرم پلی‌کیستیک، فیبروم رحمی، پارامترهای نامناسب اسپرم و شکست درمان IVF تأثیر بگذارد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) شایع‌ترین اختلال غدد زنان در سنین باروری است که شیوع آن در زنان مبتلا به نازایی حدود 15-20% می‌باشد. پلی کیستیک یک بیماری هتروژن است که دلیل ایجاد آن به درستی مشخص نشده است، ولی با برخی تغییرات هورمون‌ها و افزایش مقاومت به انسولین ارتباط دارد. تعدادی از مطالعات کمبود ویتامین D را به عنوان یک فاکتور احتمالی در پاتوژنژ PCOS مطرح کرده‌اند.
کمبود ویتامین D در 65 تا 87 درصد از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک گزارش شده است. این کمبود ممکن است به دلیل تجمع ویتامین D در بافت چربی زنان چاق و اجتناب از نور خورشید، به ویژه در زنان مبتلا به هیرسوتیسم، باشد.
همچنین بین سطح سرمی VD با مقاومت به انسولین، علائم سندرم متابولیک، فشارخون سیستول و دیاستول و اختلال متابولیسم چربی‌ها ارتباط همبستگی منفی وجود دارد.
نتایج مطالعات مختلف نشان می‌دهد که چاقی با مقاومت به انسولین و کمبود VD همراه است و از طرفی خود کمبود VD باعث کاهش حساسیت سلول‌ها به انسولین می‌شود. در واقع VD نقل و انتقال گلوکز را در سلول‌ها از طریق تحریک بیان گیرنده‌های انسولین و ترشح انسولین تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فیبروم رحمی
لیومیوم یا فیبروم رحمی شایع‌ترین تومور خوش خیم لگنی است که شیوع آن در زنان سنین باروری 25% و در گزارشات اتوپسی 50% می‌باشد. بررسی‌های پاتولوژیک وجود آن را در 73% زنان پره منوپوز و 84% زنان منوپوز که تحت هیسترکتومی قرار گرفتند، نشان داده‌اند. علیرغم شیوع بالای این بیماری دلیل اصلی ایجاد میوم‌های رحمی همچنان ناشناخته باقی مانده است. اگرچه بر اساس مطالعات انجام شده، این توده‌های خوش خیم رحمی از واکنش پیچیده‌ای بین ژن‌ها، هورمون‌ها، فاکتورهای رشد و محیط به وجود می‌آیند. پلی مورفیسم‌های ژنی نقش مهمی در ایجاد بیماری میوم رحمی دارند.
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که کمبود ویتامین D ممکن است نقش مهمی در پاتوژنز میوم رحمی داشته باشد. این تحقیقات همچنین رابطه‌ای بین پلی‌مورفیسم‌های ژنی مرتبط با ویتامین D و خطر میوم رحمی یافته‌اند.غلظت‌های پایین‌تر ویتامین D در زنان مبتلا به فیبروئید متداول هستند و خطر بروز میوم در گروه‌های با کمبود ویتامین D، 2.4 برابر بیشتر است.
آندومتریوز
آندومتریوز یک بیماری التهابی وابسته به استروژن است که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در زمینه ژنیکولوژی محسوب می‌شود و 5 تا 10 درصد از زنان در سن باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در این بیماری سلول‌های آندومتر در محل‌هایی خارج از حفره رحم جایگزین می‌شوند. زنان مبتلا از علائمی مانند دردهای شکمی و لگنی، قاعدگی دردناک، کمردرد و دیسپارونی رنج می‌برند.
مطالعات اخیر در چند دهه گذشته نشان داده‌اند که عوامل مختلفی از جمله هورمون‌ها، فاکتورهای ایمنی، عوامل محیطی و وراثت در بروز این بیماری تأثیر دارند.
بر این اساس آندومتریوز یک بیماری پلی ژنتیک و مولتی فاکتوریال بوده که بر هم‌کنش ژن‌ها از یک سو و برهم‌کنش عوامل ژنتیکی و محیطی از سوی دیگر بر بروز آن مؤثر می‌باشد.
نارسایی زودرس تخمدان
سندرم نارسایی زودرس تخمدان، که به معنای شروع یائسگی قبل از 40 سالگی است، تحت تأثیر سطوح ویتامین D قرار می‌گیرد. علاوه بر سن، هورمون آنتی‌مولر (AMH) به عنوان یک مارکر بیوشیمیایی برای تشخیص این سندرم استفاده می‌شود. سطح فیزیولوژیک AMH بعد از نوسانات موقت در دوران کودکی، از حدود 8 سالگی تثبیت می‌شود و سپس از حدود 25 سالگی تا یائسگی به تدریج کاهش می‌یابد. هورمون آنتی‌مولر توسط سلول‌های گرانولوزای تخمدان تولید می‌شود، حتی بدون تحریک گنادوتروپین‌ها. این هورمون در تحریک فولیکول‌های اولیه تخمدان و حساس کردن آن‌ها به FSH نقش دارد. به همین دلیل، هورمون آنتی‌مولر به عنوان یک مارکر برای ارزیابی ذخایر تخمدانی و پیش‌بینی پاسخ تخمدان‌ها به تحریک در روش‌های کمک باروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تأثیر ویتامین D بر لقاح آزمایشگاهی (IVF)
امروزه روش‌های کمک باروری (ART) برای درمان انواع نازایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در سال 1978، اولین نوزاد حاصل از لقاح آزمایشگاهی به دنیا آمد. با وجود تلاش‌های گسترده در این زمینه، موفقیت درمان‌های ART، به ویژه IVF، همچنان پایین است و حدود 20 تا 30 درصد باقی مانده است.
یکی از دلایل عدم موفقیت ART مشکلات مربوط به لانه گزینی است. بررسی مطالعات پیشین نشان می‌دهد که یکی از عوامل مهم و مؤثر در لانه گزینی سطح ویتامین D در سرم است.
ویتامین D بر آندومتر و جنین تأثیر می‌گذارد. مطالعات نشان می‌دهند که بین میزان ویتامین D در جنین‌های حاصل از IVF و کیفیت آن‌ها رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که غلظت‌های پایین ویتامین D در بروز مشکلات ناباروری مؤثر است و کمبود این ویتامین می‌تواند میزان موفقیت بارداری از طریق ART را کاهش دهد.همچنین زنانی که سطح ویتامین D آن‌ها به میزان کافی است، احتمال موفقیت بالاتری در لقاح آزمایشگاهی دارند.
ناباروری مردان
نقش ویتامین D در عملکرد تولید مثل مردان به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است.
نتایج این مطالعات نشان داده‌اند که سطوح ناکافی ویتامین D منجر به کاهش کیفیت اسپرم‌ها می‌شود. در مردانی که سطوح پایین‌تری از ویتامین D دارند، پارامترهای آنالیز اسپرم، شامل تحرک اسپرم‌ها و تعداد اسپرم‌های سالم کاهش می‌یابد. همچنین مردانی که سطوح پایین‌تری از ویتامین D دارند، در معرض خطر بالاتری برای پوکی استخوان و کاهش تراکم مواد معدنی استخوان قرار دارند که می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی منجر شود.
نتیجه‌گیری
در نتیجه، شواهد نشان می‌دهد که ویتامین D نقش مهمی در عملکرد تولید مثل زنان و مردان دارد. کمبود ویتامین D می‌تواند باعث مشکلات باروری شود، از جمله سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، فیبروم رحمی، پارامترهای نامناسب اسپرم و نارسایی زودرس تخمدان.
تجویز مکمل‌های ویتامین D می‌تواند به بهبود باروری و موفقیت در درمان‌های ناباروری کمک کند. بنابراین، ارزیابی و اصلاح سطوح ویتامین D در افراد نابارور توصیه می‌شود تا از مشکلات بالقوه جلوگیری و سلامت باروری بهبود یابد.
