تأثیر سلنيوم بر ميزان حركت، مورفولوژي و زنده ماني اسپرم پس از پديده انجماد و ذوب

سلنیوم به عنوان یکی از عناصر کمیاب و ضروری در بدن، نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی و باروری مردان دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای این عنصر در بهبود کیفیت اسپرم به ویژه پس از فرآیندهای انجماد و ذوب است. انجماد اسپرم، که به عنوان یکی از روش‌های معمول در درمان‌های کمک‌باروری مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌تواند به حرکت، مورفولوژی و زنده‌مانی اسپرم آسیب برساند. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که استفاده از سلنیوم به عنوان یک آنتی‌اکسیدان مؤثر، می‌تواند از این آسیب‌ها جلوگیری کند و کیفیت اسپرم را بهبود بخشد. این مقاله به بررسی تأثیر سلنيوم بر کیفیت اسپرم، از جمله حرکت، مورفولوژی و زنده‌مانی آن پس از پدیده انجماد و ذوب می‌پردازد.

ناباروری و عوامل مرتبط با آن

علل ناباروري ممكن است مردانه، زنانه، هر دو با هـم و يا به دلايل ناشناخته باشـد.  عامـل مردانـه 50 درصـد موارد نابـاروري را تشـكيل مـي دهـد و بـا شـاخص هـاي غيرطبيعي سمن همراه است. حالت هاي مختلفي ممكن است در اين افراد مشاهده شود، مانند: كاهش تعداد اسپرم، كــاهش حركــت اســپرم (اســتنو اســپرميا)، بــد شــكلي ظاهری اسپرماتوزوا (تراتو اسپرميا)، ترکیب سه حالت مذکور (اوليگو استنو تراتو اسـپرميا) و عـدم مشـاهده اسـپرم (آزواسپرميا).

فرآیند انجماد و ذوب اسپرم

• کاربرد انجماد اسپرم:

انجماد اسپرم انسان، به طور گسترده اي در درمان هاي كمك باروري از جمله قبل از شـيمي درمـاني، راديوتراپي و برخي از درمان هاي جراحي، برای حفظ قابلیت باروری در آینده استفاده می‌شود. فرايند ذوب بسيار مهم است. این فرآیند بايد براساس نوع سلول و آهنگ سرمايش، به صورت آهسـته يـا سـريع انجـام شود.

• تأثیر رادیکال‌های آزاد اکسیژن بر اسپرم:

تـنش اكسـيداتيو (ROS) و راديكـال هـاي آزاد اكسيژن، مولكول هاي مشتق‌شده از اكسيژن هسـتند كه در صورت فعاليت بيش از حد، به عنوان اكسيدانت هاي مضر شناخته مي‌شوند . اجزاي تشكيل دهنده  مايع منـي که توانـايي توليـد ROS را دارنـد شامل اسـپرماتوزواي غيرطبيعي، پيش سازهای سلول‌های زاينده (PGC ) و لكوسيت ها هستند . به دليل حساسيت بـالاي اسـپرماتوزوا بـه شـرايط تـنش اكسيداتيو، آسیب‌هایی نظیر پراكسيداسـيون ليپيدها، آسيب DNA، آپوپتوز، تخريـب و کاهش حـركت اسـپرم به وجود می‌آید.

نقش آنتی‌اکسیدان‌ها در بهبود وضعیت اسپرم

آنتی اكسيدان‌ها مولكول‌هایی هستند كه توانايي جلوگيري يـا آهسـته كـردن رونـد اكسيداسـيون سـاير مولكـول هـا را دارند.

• انواع آنتی‌اکسیدان‌ها:

آنتي اكسيدان ها به دو گـروه آنزيمـي و غيـر آنزيمي تقسیم می‌شوند. انواع غير آنزيمي شامل ويتـامين E,C,A پيرووات، گلوتاتيون، سلنيوم، كـوآنزيم Q و انـواع آنزيمـي شامل سوپراكسيد دسموتاز (SOD ) گلوتاتيون پراكسـيداز (GPX) ، كاتالاز و گلوتاتيون ردوكتاز اسـت . مكانيسـم عمـل آنتـي اكسـيدان هـا عليـه تـنش اكسـيداتيو شـامل فراينـد مكانيسم پيشگيري، ترميم و پاكسازي است. انجماد و ذوب، به طور معني‌داري باعث کاهش فعاليت متابوليك و تحرك اسپرم می‌شود. سـلنيوم و ويتـامين E می‌توانند این كاهش تحرك اسـپرم و آسیب‌های ناشـي از انجمـاد را بهبود بخشند.  

• تأثیر سلنيوم بر کیفیت اسپرم

سلنيوم يك ريزمغذي شبه فلز است که در رژيم غـذايي پستانداران مورد نیاز است. این ماده ریزمغذی در محصولات گياهي و حيـواني، به ویژه غذاهاي دريـايي، جگـر، حبوبـات، زرده تخـم مرغ، شير، آب و خاك يافـت مـي شـود. گـزارش هـاي متعدد دانشمندان حاكي از تأثير مثبت سلنيوم در سـلامت انسان و كاهش علائم بیماری و بهبود بيماري هایی مانند ناباروري، عفونت هاي ويروسي، سرطان، بيماري هاي قلبي- عروقي و غيره است.

مطالعه حاضر: بررسی تأثیر سلنيوم بر کیفیت اسپرم پس از پديده انجماد و ذوب

سلنيوم یک آنتي اكسـيدان اسـت كـه بـراي رونـد طبيعـي اسـپرم‌زایی و بـاروري مـردان ضروري است. مطالعات روی گرازهای وحشي نشان داده است كـه مصرف سـلنيوم از طریق رژیم غذایی باعث افزايش تحرك اسپرم مي‌شود. از اینرو، این پژوهش با هدف بررسی اثر سلنيوم بر حركـت، مورفولـوژي و زنـده‌ماني اسپرم بعد از فرايند انجماد و ذوب انجام شد.

• طراحی مطالعه:

ايـن مطالعـه تجربـي بـر روی 42 نمونـه مـايع سـمن بـا شاخص هاي طبيعـي، انجام شد. نمونـه هـا پـس از تهيـه بـه روش استمناء، در ظروف پلاستيكي درپوش‌دار ريخته شده و بـه مـدت 30 تـا 40 دقيقـه داخـل انكوبـاتور37 درجـه سانتيگراد قرار گرفتند. شستشوي اسپرم با روش مهاجرت انجام شد. سپس به مـدت 20 تـا 30 دقيقـه در انكوبـاتور قرار داده شدند تا اسپرم هاي متحرك به طرف بالا حركت كنند.

• نمونه‌ها:

مايع رويي كه حاوي اسپرم متحرك بود جمـع آوري و نمونه هاي اسپرم به چهـار بخش مسـاوي تقسـيم شدند (دو قسمت شسته‌شـده و دو قسـمت شسـته‌نشده). به يك قسمت از اسپرم هـاي شسـته‌شـده و يـك قسـمت از شسـته‌نشـده، سـلنيوم (5 ميكروگـرم در ليتـر) اضافه شد و دو قسمت ديگر بدون سـلنيوم بـه عنـوان شـاهد محسوب شدند. هر چهار گروه به مدت دو هفته منجمد و سپس ذوب شدند. در نهايت حركت، مورفولـوژي و زنـده‌ماني اسپرم ارزيابي شد.

• نتایج:

اين مطالعه نشان داد كه افزايش سلنيوم به مايع مني قبل از انجماد باعث بهبود شاخص‌های كيفيت اسـپرم، پس از انجماد و ذوب شد. در این مطالعه، ميـزان اسـپرم هـاي بـا مورفولـوژي طبيعي در گروه شسته‌شده و شسته‌نشـده بـا سـلنيوم، بـه طـور معني داري نسبت به گروه بـدون سـلنيوم افـزايش داشت.

بررسی مطالعات مشابه:

محققین مطالعه‌اي بـر روي مـوش‌های نر سوري انجام دادند و با دوز 0.2 ميلي‌گـرم بـر كيلـوگرم بـه صـورت تزريق داخل صفاقي به مدت 5 هفته روزانه 1 بـار، اثر سلنیوم بر مورفولوژی اسپرم را بررسی کردند. و ميزان مورفولـوژي را كـه بـا ائـوزين و نكـروزين رنگ آميزي شده بود را با ميكروسكوپ نوري مشاهده كردند. نتایج نشان داد که مورفولوژي طبيعـي در گـروه تيمـار بـا سـلنيوم نسبت به گروه شاهد افزايش يافته است. در این مطالعه میانگین حركت اسپرم در گروه‌هاي شسته‌شده و شسته‌نشده همراه با سلنیوم، به طور معني‌داري بيش از گروه‌هاي شاهد بـود. محققین بـا بررسی دوزهای مختلف سلنيوم (1 ،2، 4 و 8 ميكروگـرم در ليتر) ، به اين نتيجه رسيدند كه دوزهـاي 1 و 2 ميكروگــرم باعث افــزايش معنــي دار تحــرك اسپرم در مقایسه با گروه شاهد شدند، در حالی‌که دوزهاي 4 و 8 ميكروگرم منجر به كاهش تحرك اسپرم در مقايسـه بـا گـروه شاهد شد.

• تأثیرمکمل‌های ویتامین C و E

همچنین مطالعه‌ای که توسط فلورين و همكـاران بر روی اسـپرم گرازهای وحشي انجام شد، نشان داد که مكمل ويتامين‌های E و C باعث بهبود تحرک اسپرم پس از ذوب شده‌است. ويتامين E مي توانـد اتصـالات كووالانتي را بشـكند و ويتـامين C می‌تواند راديكال هاي آزاد را مهار كند و اثـرات مخـرب ناشی از گرم و سرد شدن را كاهش دهد.

نتیجه‌گیری

یافته‌های این مطالعه نشان داد که افزودن سلنیوم به مایع منی قبل از انجماد، تأثیر مثبتی بر شاخص‌های کیفیت اسپرم پس از ذوب دارد. میزان حرکت، مورفولوژی طبیعی و زنده‌مانی اسپرم‌ها در گروه‌هایی که سلنیوم دریافت کرده بودند، به طور معناداری افزایش یافت. همچنین، دوزهای مشخصی از سلنیوم (دوزهای 1 و 2 ميكروگرم سلنيوم) توانستند سلامت غشای اسپرم را بهبود بخشند و آسیب‌های DNA ناشی از فرآیند انجماد و ذوب را کاهش دهند. این نتایج نشان می‌دهد که سلنیوم می‌تواند به عنوان یک عامل کلیدی در بهبود کیفیت اسپرم پس از انجماد و ذوب مورد استفاده قرار گیرد و به درمان ناباروری کمک کند.

منبع: نصری، سیما، عمیدی، فردین، و رضاییان موحد، زهرا. (1393). اثر سلنیوم بر میزان حرکت, مورفولوژی و زنده مانی اسپرم پس از پدیده انجماد و ذوب. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین